Het verhaal van seinhuiswachter Gerhard Monninkhoff
De Duitse aanval op 10 mei 1940 was in de grensstreek geen verassing. Reeds gedurende een lange periode waren Duitse troepen samengetrokken in de omgeving van Bentheim. Volgens de Duitsers om te oefenen. Op vrijdag 10 mei om 3.55 uur werd het sein om aan te vallen gegeven. De Duitsers vielen ons land binnen over de weg, het spoor en door de lucht. Via het spoor moesten de Duitsers zo snel mogelijk oprukken naar Deventer om daar de spoorbrug ongeschonden in handen te krijgen. Gerhard Monninkhoff was seinhuiswachter op het seinhuis bij de overgang Leemsteeg.
Het was een drukke baan. De overweg “Leemsteeg” doorsneed het rangeercomplex, waardoor tijdens rangeerwerkzaamheden niet alleen de wissels omgezet moesten worden maar ook de spoorbomen gesloten en geopend moesten worden. Vanuit de directie van de NS was bepaald dat op alle grensstations na de laatste trein per dag de wissels zo moesten worden omgezet, dat een inkomende trein uit Duitsland op dood spoor liep. Op 10 mei 1940 had Gerhard nachtdienst. Omstreeks vier uur ‘s morgens hoorde hij het geluid, gedragen door een oostenwind, van een naderende trein. Zijn conclusie was snel getrokken: “Stront aan de knikker”. Hij controleerde voor de zekerheid of de wissels in de goede stand stonden, waardoor de naderende trein tegen een stootblok aan zou lopen. Gerhard was gerust gesteld. “Loat ze mer komm’n”. De trein, getrokken door een gepantserde locomotief, kwam tegen het stootblok tot stilstand en direct hierna stormden Duitse soldaten het seinhuis binnen. Met het geweer tegen de borst werd hij gedwongen de wissels om te gooien zodat de trein verder kon richting Hengelo. Gerhard kon inwendig een lach niet onderdrukken. Door de opgelopen anderhalf uur vertraging kregen de bij de IJssel gelegerde troepen de gelegenheid om tijdig de bruggen op te blazen.
Het seinhuis aan de Leemsteeg
De trein, getrokken door een gepantserde locomotief, kwam tegen het stootblok tot stilstand en direct hierna stormden Duitse soldaten het seinhuis binnen. Met het geweer tegen de borst werd Gerhard gedwongen de wissels om te gooien zodat de trein verder kon richting Hengelo. Gerhard kon inwendig een lach niet onderdrukken. De trein liep door zijn actie ruim anderhalf uur vertraging op. Nadat de trein zich weer in beweging had gezet verliet Gerhard het seinhuis en fietste spoorslags naar huis. Gerhard was tevreden over zijn daad. Hij had de ‘moffen’ dan toch mooi een tijdlang opgehouden. Nu konden de IJsselbruggen tijdig worden opgeblazen.
Gerhard ging na enkele dagen weer aan het werk, maar hij werd verdacht van sabotage, hetgeen een zware wissel trok op zijn gezinsleven. De Duitse bezetters hielden hem goed in de gaten. Na een tip van collega’s dat Gerhard gezocht werd, was onderduiken de enige oplossing. Zo heeft Gerhard nog een dag lang doorgebracht in een duiker die in de Stakenbeek lag. Niet lang daarna is het hele gezin Monninkhoff ondergedoken.
Gerhard was getrouwd met Femia Olde Meule afkomstig uit Agelo. Het gezin telde vijf kinderen, vier dochters en een zoon. Diny, Betsie, Tonnie, Miep, Henk. Op verschillende plekken hebben ze de oorlog verder doorgebracht. Opa, Henk en Betsie gingen naar tante Dika, gehuwd met Olde Meule in Agelo. De boerderij stond aan de Nijenkampsweg. De dochters Tonnie en Dinie werden ondergebracht bij de familie Snippers in Losser. Oma Monninkhoff en dochter Miep hebben de rest van de oorlog doorgebracht bij de familie Mensink uit Agelo. De boerderij van Mensink stond in de naaste omgeving van de boerderij van Olde Meule.
Omdat Gerhard door de Duitsers verdacht werd van sabotage werd hem door de ondergrondse een vals persoonsbewijs aangereikt. Onder de naam A.J. Koopman bracht hij de oorlogsjaren door. Het huis in de Leemsteeg werd bezet door Duitse soldaten. Direct na de oorlog is het gezin Monninkhoff terug gekeerd naar de Leemsteeg. Ze troffen er een puinhoop aan. Het huis was helemaal uitgeleefd en een grote smeerboel. Er lagen matrassen in de kelder en van de eigen spullen was er niets meer aanwezig. Allerlei spullen van de Duitsers waren achtergelaten. Met vereende krachten is het huis weer bewoonbaar gemaakt en Gerhard ….
Hij heeft nog jaren het seinhuis in de Leemsteeg bemand.
Dit verhaal, geschreven door Jan Olde Kalter, verscheen in ‘n Hoesbreef’ van de Dree Marken van 2020
Reactie van Hubert Pelikaan: Ik ken dit verhaal over Gerard Monninkhof al heel lang. Mijn grootvader werkte nl op het station in Oldenzaal toendertijd. Hij en z’n collega’s verwachtten een Duitse inval. Mein Kampf hadden ze gelezen nl. Zodra ze iets merkten van Duitse activiteit hebben ze de wissels omgezet zodat de treinen op een rangeerterrein zouden komen. Mijn grootvader Nicolaas Engel is toen gearresteerd. Het plan was om hem direct te executeren. Hij hield in vlekkeloos Duits (getrouwd met Duitse vrouw!) vol dat het zijn plicht was dit te doen. Dat gaf vertraging, en ook afstel van executie.Hij was toen vier dagen weg. Na een paar (voor mijn moeder erg spannende) dagen is hij toch weer vrijgelaten. Ik informeer bij de laatste overlevende zus of die deze seinwachter ook kent uit het verhaal.